چهارشنبه‌سوری یکی از جشن‌های ایرانی است
که در شب آخرین چهارشنبه سال (سه‌شنبه شب) برگزار می‌شود. در شاهنامه
فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که
نشان دهنده کهن بودن جشن چهارشنبه‌سوری است. مراسم سنتی مربوط به این جشن
ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده‌ است.



واژه «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته‌است و سوری که به معنی سرخ است ساخته شده‌است.




مراسم چهارشنبه سوری :


چهارشنبه آخر سال ( چهار شنبه سوری
)-یکی از آیین های نوروزی امروز - که بایستی آمیزه ای از چند رسم متفاوت
باشد - «مراسم چهارشنبه سوری» است که در برخی از شهرها آن را چهارشنبه آخر
سال گویند. درباره ی چهارشنبه سوری، کتاب ها و سندهای تاریخی، مطلبی یا
اشاره ای نمی یابیم و تنها در این قرن اخیر، یا دقیق تر، در این نیم قرن
اخیر است که مقاله ها و پژوهشهای متعددی در این باره منتشر شده و یا در
نوشته های مربوط به نوروز به چهارشنبه سوری نیز پرداخته اند.

برگزاری
چهارشنبه سوری، که در همه ی شهرها و روستاهای ایران سراغ داریم، بدین صورت
است که شب آخرین چهارشنبه ی سال (یعنی نزدیک غروب آفتاب روز سه شنبه)،
بیرون از خانه، جلو در، در فضایی مناسب، آتشی می افروزند، و اهل خانه، زن و
مرد و کودک از روی آتش می پرند و با گفتن : «زردی من از تو، سرخی تو از
من»، بیماری ها و ناراحتی ها و نگرانی های سال کهنه را به آتش می سپارند،
تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند.از باورها و رسم های چهارشنبه
سوری که هنوز به کلی فراموش نشده اند ودر برخی از شهرها و روستا ها هنوز
این مراسم ها برگزار میشوند عبارتند از




کوزه شکنی یکی از مراسم چهارشنبه سوری :




یکی دیگر از مراسم مخصوص چهارشنبه سوری آن
بوده که کوزه کهنه ای را برمی داشتند و در آن مقداری نمک و ذغال و سکه ده
شاهی می انداختند و هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سر می
چرخاند و نفر آخری آن کوزه را از پشت بام ، به کوچه می افکند و می گفت :درد
و بلای ما بـِرَه توی کوزه و بـِرَه توی کوچه





آجیل چهارشنبه سوری :




رسمی که از قدیم در ایران متداول است ،
تهیه و خوردن آجیل چهارشنبه سوری است . این آجیل شور و شیرین ، مانند آجیل
مشگل گشاست؛ یعنی علاوه بر مواد اصلی بو داده ی شور و شیرین، مانند آجیل،
برگه هلو و زردآلو ، قیسی ، کشمش سبز ، مویز ، باسلـُق ، پسته و بادام ،
فندق بو نداده ، نقل ، شکر ، پنیر ، و مغز گردو هم اضافه می کنند. تهیه این
آجیل را برای استجابت یک مراد نذر می کنند . خوردن این آجیل در شب
چهارشنبه سوری ، به اعتقاد مردم باعث شگون و خوش یمنی است.




فالگوش ایستادن ،یکی از مراسم چهارشنبه سوری:

دیگر از مراسم مربوط به چهارشنبه سوری ،
فالگوش ایستادن است ؛ بدین معنی که کسانی که حاجتی دارند ، نیت می کنند و
سر چهار راه یا در معبری فالگوش می ایستند و به حرف نخستین عابری ، که از
کنارشان می گذرد توجه می کنند و هر کلام که از دهان او درآید در استجابت
مراد خود به فال بد یا خوب می گیرند ، اگر گفته عابری موافق با آرزوی صاحب
حاجت باشد آن آرزو را برآورده شده می دانند.
بعضی
ها به جای رفتن به چهارراه و معابر ، این کار را در پشت در اطاق هم انجام
می دهند و نخستین سخنی که از پشت در اطاق شنیدند به فال بد و یا خوب در
اجابت حاجتشان فرض می کنند.











بی گمان چهارشنبه سوری از رسم های کهن پیش
از اسلام نیست. در آن زمان هر یک از روزهای ماه را نامی بود، نه روزهای
هفته را. استاد پورداود در این باره می نویسد : آتش افروزی ایرانیان در
پیشانی نوروز از آیین های دیرین است ( ... ) شک نیست که افتادن این آتش
افروزی به شب آخرین چهارشنبه ی سال، پس از اسلام رسم شده است. چه ایرانیان
شنبه و آدینه نداشتند ( ... ) روز چهارشنبه یا یوم الاربعاء نزد عرب ها روز
شوم و نحسی است. جاحظ در المحاسن و الاضداد آورده : والاربعاء یوم ضنک و
نحس. این است که ایرانیان آیین آتش افروزی پایان سال خود را به شب آخرین
چهارشنبه انداختند تا پیش آمدهای سال نو از آسیب روز پلیدی چون چهارشنبه بر
کنار ماند.

در باورهای عامیانه، چهارشنبه روزی نامبارک است. سفر نبایستی کردن شب چهارشنبه، به احوال پرسی مریض نبایستی رفتن. و منوچهری گوید:



چهارشنبه که روز بلاست باده بخور به ساتکین می خور تا به عافیت گذرد



آتش افروختن شب چهارشنبه ی آخر سال، یا
چهارشنبه آخر صفر را، برخی به قیام مختار نسبت می دهند : مختار سردار معروف
عرب وقتی از زندان خلاصی یافت و به خونخواهی شهیدان کربلا قیام کرد، برای
این که موافق و مخالف را از هم تمیز دهد و بر کفار بتازد، دستور داد شیعیان
بر بام خانه خود آتش روشن کنند و این شب مصادف با شب چهارشنبه آخر سال
بود. و از آن به بعد مرسوم شد.











چهار شنبه سوری در برخی از شهر ها:



در برخی از شهرهای آذربایجان چون ارومیه،
اردبیل و زنجان، همه چهارشنبه های ماه اسفند هر یک نقش و نام معینی دارند،
که از جمله در منطقه ی زنجان بدین شرح است: نخستین چهارشنبه را موله گویند و
به شستن و تمیز کردن فرش های خانه اختصاص دارد. دومین چهارشنبه را سوله
گویند، در این روز به خرید وسیله ها و نیازمندیهای عید می روند. سومین
چهارشنبه را گوله گویند و به خیس کردن و کاشتن گندم و عدس و غیره برای سبزه
های نوروزی اختصاص دارد. چهارمین و آخرین چهارشنبه سال ( چهارشنبه سوری )
را کوله گویند؛ ( کوله در ترکی به معنی کهنه و فرسوده است). در برخی از
شهرهای ایران، از جمله ایلام (نوروز آباد)، تویسرکان، کاشان، زاهدان (قصبه
مود) و ... مراسم چهارشنبه سوری را آخرین چهارشنبه ماه صفر برگزار می کنند.
و آخرین آتش نیز از رسم ها است. بنابر نوشته تذکره صفویه کرمان نیز،
چهارشنبه سوری در ماه صفر بوده است.

چهار شنبه سوری در اصفهان -در اصفهان چهارشنبه سوری را «چهار شنبه سرخی» نیز می گویند.

یکی از دلیل ها و سندهای دیگری که نشان می
دهد چهارشنبه سوری از آیین های پیش از اسلام نیست، می تواند این باشد که
مراسم آن در غروب آفتاب روز سه شنبه برگزار می شود. در گاهشماری قمری آغاز
بیست و چهار ساعت یک شبانه روز از غروب آفتاب روز پیش است؛ و چهارشنبه
سوری، مانند بسیاری از آیین ها، جشن ها و سوگواری های مذهبی همچون عید
غدیر، نیمه شعبان، رحلت حضرت پیامبر ( ص ) که بر اساس گاهشماری قمری است،
در غروب روز پیش برگزار می شود. نحس بودن چهارشنبه در باورهای عامیانه باعث
شده، که هنوز بعدازظهر سه شنبه ( یعنی شب چهارشنبه ) به احوال پرسی بیمار
نمی روند، و پنجشنبه را عامه «شب جمعه» می گویند. در صورتی که آیین های کهن
مثل نوروز، مهرگان، سده و ... که بر اساس گاهشماری خورشیدی است، آغاز بیست
و چهار ساعت روز، از سپیده دم و یا از نیمه شب است. آن چه که چهارشنبه
سوری را به جشن ها و آیین های کهن ایران پیوند می زند، می تواند برگزاری
رسم و جشنی به نام «سور»، در روز پنجه ( خمسه مسترقه ) باشد که از آن تا
سده ی چهارم، دوره سامانیان، آگاهی در دست است: صاحب تاریخ بخارا از
برگزاری رسمی که «عادت قدیم» و با افروختن آتش در «شب سوری» ( پیش از نوروز
) همراه بوده خبر می دهد : ... آنگاه امیر سدید ( منصور بن نوح ) به سرای
نشست، هنوز سال تمام نشده بود که چون شب سوری، چنان که عادت قدیم است، آتشی
عظیم افروختند و پاره ای آتش بجست و سقف سرای در گرفت و دیگر باره جمله
سرای بسوخت و ...













حوادث چهارشنبه سوری:



هرگونه بی
توجهی به نکات ایمنی و سهل انگاری در برپایی مراسم چهارشنبه سوری می تواند
زیان های جانی و مالی سنگین و غیر قابل جبرانی را در پی داشته باشد.حادثه
برای هرکسی اتفاق میافتد. در برخی حوادث افرادی کشته شده یا به شدت آسیب
میبینند. اما از بروز اغلب حوادث از جمله حوادث چهارشنبه سوری میتوان
جلوگیری کرد.





نکاتی جهت پیشگیری از حوادث ناشی از چهارشنبه سوری:



*والدین در تهیه وسایل آتشبازی بیخطر
فرزندانشان را همراهی نمایند. کودکان به هیچ عنوان شخصاَ نباید از مواد آتش
بازی و محترقه استفاده نمایند.

*از نگهداری مواد محترقه، تهیه و ساخت وسایل آتش بازی به خصوص در منزل،زیر زمین،محل کار و ... جداً جلوگیری کنید.

*از حمل مواد محترقه و آتش گیر و انفجاری حتی به مقادیر بسیار کم، در جیب لباس و کیف جداًً خودداری کنید.

*در صورت نگهداری مواد آتش بازی، حتی کم خطر حتماً آن را در جای خشک و خنک نگهداری کنید.

*مواد آتش بازی (محترقه و انفجاری) را از محل هایی که مطمئن هستند خریداری کنید. این مواد را از دست فروش تهیه نکنید.

*همیشه در مواقع آتش بازی جهت اطفاء حریق، آب، کپسول اطفاء حریق و حتی الامکان جعبه کمکهای اولیه در دسترس باشد.

*مواد آتش بازی (منفجره و محترقه) را به طرف افراد دیگر پرت نکنید.

*هیچگاه
مواد آتش بازی (منفجره و محترقه) را در ظروف شیشه ای یا فلزی قرار ندهید،
زیرا در صورت انفجار ذرات شیشه یا فلز، به اطراف پرتاپ شده و سبب صدمات و
خطرات جانی خواهد شد.

*هیچگاه از الکل برای آتش گیری مواد استفاده نکنید.


*از آتش زدن لاستیک، هیزم، کارتن خالی و امثال آن چه در واحدهای مسکونی و چه در معابر ، کوچه و خیابان خودداری نمایید.

*از پرتاب مواد آتش زا مانند فشفشه و موشک بر روی درخت ها، بام و بالکن منازل که از عوامل عمده بروز آتش سوزی است جداً خودداری کنید.